Verruimen preventief fouilleren

Vandaag is het wetsvoorstel voor het verruimen van het preventief fouilleren door de Eerste Kamer aangenomen. Alleen D66, GroenLinks en de Partij voor de Dieren stemden tegen. De PvdA en de SP hadden wel bedenkingen, maar stemden uiteindelijk toch voor. Vorig jaar stemden in de Tweede Kamer ook alleen D66, GroenLinks en de Partij voor de Dieren tegen. 

In het lichaam

Met het verruimen van de fouilleerbevoegdheden (toelichting) mogen burgemeesters in een 'noodsituatie' per direct een gebied aanwijzen waarin voor maximaal 12 uur preventief gefouilleerd kan worden. Hiervoor is geen toestemming van de officier van justitie of de gemeenteraad meer nodig. Ook mag de politie mensen fouilleren die ze meenemen naar het politiebureau. Hiervoor zijn geen criteria vastgelegd, dus fouilleren kan ook als er geen verdenking tegen de burger is.

In het wetsvoorstel is opgenomen dat mensen die in de cel worden gezet 'op en in het lichaam' gefouilleerd mogen worden. Toestemming van de politiechef was volgens minister Opstelten hiervoor voldoende, maar de Eerste Kamer vond deze drempel te laag en eist dat de officier van justitie hiervoor toestemming moet geven. Om dit aan te passen moet dit onderdeel van de wet terug naar de Tweede Kamer. Op dit moment is dit artikel daarom (nog) niet in werking getreden.

Uit antwoorden op kamervragen (pdf) van september 2013 blijkt dat van de 34 grootste gemeenten dertien gemeenten preventief fouilleren inzetten. Hoe vaak zij dat doen, is niet bekend. Tien gemeenten, waaronder de gemeente Den Haag, zijn ermee gestopt onder andere omdat het teveel politiecapaciteit vergde. Elf gemeenten hebben de bevoegdheid nooit gebruikt. Burgemeester Van der Laan van Amsterdam liet onlangs nog weten op termijn van preventief fouilleren af te willen. Uit een evaluatie over 2011 uit Rotterdam-Rijnmond bleek dat er met 138 preventief fouilleren acties in risicogebieden 11.257 mensen zijn gefouilleerd en 3 vuurwapens zijn aangetroffen.

Tweede Kamer

Op 5 maart 2013 werd dit wetsvoorstel in de Tweede Kamer aangenomen. In het voorafgaande debat bleken alleen D66 en SP kritisch. Berndsen van D66 zei dat de rechten van onschuldige burgers "te grabbel" worden gegooid met deze verruiming van bevoegdheden. Ze pleit voor meer aandacht voor grondrechten van burgers. Kooiman van de SP was niet persé tegen het voorstel maar was niet overtuigd van nut en noodzaak met name omdat "er geen landelijke gegevens zijn hoevaak preventief fouilleren wordt toegepast en wat het oplevert".

Dijkhof van de VVD noemde het wetsvoorstel "een prima balans tussen grondrechten en veiligheid". Marcouch van de PvdA vond het wetsvoorstel "dienstbaar aan de effectiviteit van de diensten op straat". Helder van de PVV vond het wetsvoorstel nog niet ver genoeg gaan en pleit er voor om preventief fouilleren altijd en overal mogelijk te maken.

Veel kritiek

De Nationale Ombudsman,  Raad voor de Rechtspraak, de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak en het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten zijn zeer kritisch over deze verruiming van bevoegdheden. Met name omdat vrijheden en grondrechten van burgers worden aangetast zonder toets van de rechter.

De Nationale Ombudsman onderzocht de praktijk rond preventief fouilleren. Hij mist duidelijke criteria wanneer dit middel mag worden ingezet. Hij heeft ook "forse twijfel" of er behoorlijke waarborgen zijn voor de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de burger.

In oktober 2012 ontstond er ophef omdat staatssecretaris Teeven een grote preventief fouilleer-actie op touw zette langs de A2, terwijl er geen enkel veiligheidsrisico was wat de inzet van deze bevoegdheid nodig maakte. De Ombudsman vond dat de politie "misbruik van haar bevoegdheden" maakte door preventief fouilleren als opsporingsmiddel in te zetten.

Europese Hof

Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft verklaard dat preventief fouilleren zonder verdenking illegaal is. Het hof acht dit in strijd met het recht op privacy dat is vastgelegd in het Europees Verdag voor de Rechten van de Mens. Hieruit zou blijken dat preventief fouilleren in strijd is met de wet. Een rechtszaak die de heer Colon tegen de Nederlandse staat hierover aanspande werd in 2012 niet-ontvankelijk verklaard, zodat een duidelijke uitspraak daarover voor Nederland ontbreekt.