Europese toezichthouder kritisch over vingerafdrukken in paspoort

De Europese Toezichthouder Gegevensbescherming (EDPS) is kritisch over het plan van de Europese Commissie om vingerafdrukken en gezichtskenmerken op te nemen in paspoort en identiteitskaart. Ook de Tweede Kamer is kritisch, maar staatssecretaris Knops (CDA) onderneemt geen actie.

De Europese Commissie presenteerde op 17 april 2018 een voorstel voor nieuwe paspoorten en identiteitskaarten waarop gegevens van gezichtskenmerken en vingerafdrukken opgeslagen moeten worden. Het beoogde doel is om terrorisme en misdaad tegen te gaan bij het vrije reizen binnen de EU.

Maar de Europese privacytoezichthouder concludeert (pdf) dat het niet noodzakelijk lijkt om zowel gezichtskenmerken als vingerafdrukken op het identiteitsbewijs op te nemen. Ook het verplichte vooronderzoek naar de impact van deze maatregel wijst volgens de toezichthouder niet uit dat dit noodzakelijk is. Identiteitsfraude kan voldoende worden tegengegaan met minder privacyschendende maatregelen.

Biometrische gegevens zoals gezichtskenmerken en vingerafdrukken zijn gevoelige persoonsgegevens. Dergelijke gegevens verdienen extra bescherming, onder andere volgens artikel 6 van de conventie over gegevensbescherming van de Raad van Europa. De toezichthouder wil dan ook dat de Commissie opnieuw beoordeelt of het wel nodig is.

Geen databases met vingerafdrukken

Daarnaast vindt de toezichthouder het geen uitgemaakte zaak dat als er biometrische gegevens in het paspoort worden opgenomen, dat dat dan automatisch ook voor de identiteitskaart zou moeten gelden. Identiteitskaarten worden vaak voor hele andere doelen gebruikt dan om te reizen. De Commissie zou daarom eerst een grondige analyse hiervoor moeten uitvoeren.

Ook moet er van de toezichthouder een expliciet verbod komen op het creëren van centrale databases met deze vingerafdrukken en zouden de gegevens alleen voor de specifiek benoemde doelen mogen worden gebruikt. Volgens artikel 10 van het voorstel van de Europese Commissie mogen de gegevens gebruikt worden voor het bepalen van de echtheid van het identiteitsbewijs en voor het verifiëren van de identiteit aan de hand van de kaart.

Grote impact

Een identiteitskaart is op dit moment slechts verplicht in 15 van de 28 lidstaten. Van deze 15 worden daarbij slechts in 2 landen vingerafdrukken afgenomen. Dat betekent dat met dit nieuwe voorstel ineens 85% van de Europese bevolking (370 miljoen burgers in 26 landen) hun vingerafdrukken en gezichtskenmerken moeten gaan afstaan. Vanwege deze enorme impact en de gevoeligheid van de gegevens, vindt de Europese privacytoezichthouder dat er nog eens extra goed gekeken moet worden of dit allemaal wel noodzakelijk is.

In Nederland afgeschaft

Al eerder is de afname van de vingerafdruk voor de identiteitskaart verplicht geweest. Nederland besloot in 2014 hiermee te stoppen vanwege privacybezwaren en omdat de vastgelegde vingerafdrukken teveel fouten bevatten en daarmee onbetrouwbaar bleken te zijn. Voor het paspoort is de afname van twee vingerafdrukken nog wel verplicht. In de praktijk werden en worden de in het paspoort opgeslagen vingerafdrukken nergens gebruikt door controlerende instanties.

Tweede Kamer kritisch

D66, GroenLinks en de SP toonden zich tijdens het debat van 28 juni zeer kritisch over het plan om weer verplicht vingerafdrukken van mensen te nemen voor de identiteitskaart. D66 vindt afname van vingerafdrukken symboolpolitiek die slechts schijnveiligheid oplevert. Ook GroenLinks en SP gaven aan niet zo maar in te zullen stemmen met deze nieuwe verplichting. GroenLinks is "geschrokken van de draai die het kabinet op dit punt heeft gemaakt". De SP vindt dat eventuele afname van vingerafdrukken een nationale beslissing moet blijven.

De VVD drong juist aan om te onderzoeken of er naast gezichtskenmerken ook andere biometrie op de identiteitskaart en het paspoort opgenomen kan worden. Andere partijen waren tijdens het debat niet aanwezig.

Staatssecretaris positief

Volgens staatssecretaris Knops (CDA) kan Nederland niet onder deze nieuwe verplichting uitkomen. "De Commissie heeft hierop aangegeven dat de verplichting om vingerafdrukken op te nemen onbespreekbaar is." De staatssecretaris geeft aan in algemene zin "voorlopig positief" te zijn over de nieuwe plannen.

Knops liet dan ook weten zich niet in te gaan zetten om de opname van vingerafdrukken op de identiteitskaart optioneel te maken. D66 kondigde daarop aan een motie in te dienen om de staatssecretaris te dwingen zich meer in te zetten voor optionele opname van vingerafdrukken. Helaas heeft deze motie het niet gehaald.

Vanuit het Europees Parlement is er weinig commentaar geweest op de verordening, en is het zonder verdere wijzigingen geaccepteerd op 4 april 2019. Ook de AP en Raad van State hebben geen opmerkingen op het gebied van privacy, of zijn daartoe niet bevoegd.

Bij de behandeling in de Tweede Kamer waren er maar 5 partijen aanwezig (VVD, CDA, PVV, D66, BBB), waarvan alleen D66 kritisch was op de proportionaliteit van dit voorstel. Ook bij de behandeling in de Eerste Kamer kwamen deze vragen alleen van D66.

Of deze wet gevolgen gaat hebben voor de identificatieplicht, bancaire diensten, werk, of uitkeringen voor personen die hun vingerafdruk niet willen afgeven is nog niet bekend.