Gebiedsverbod tegen terreur

De Eerste Kamer heeft op 7 februari 2017 ingestemd met het wetsvoorstel om mensen die een gevaar vormen voor de "nationale veiligheid" een meldplicht en gebiedsverbod op te kunnen leggen. Op 17 mei 2016 ging de Tweede Kamer al akkoord. Mensen hoeven geen strafbaar feit te hebben gepleegd om dergelijke vrijheidsbeperkende maatregelen opgelegd te krijgen. Een vergelijkbaar wetsvoorstel sneuvelde in 2011 in de Eerste Kamer.

Meldplicht en gebiedsverbod

Minister Van der Steur (VVD) stelt dat er "maatregelen nodig [zijn] teneinde de nationale veiligheid te beschermen tegen, met name, aanslagen op Nederlands grondgebied. Hiermee wordt mede beoogd de (grond)rechten en vrijheid van burgers te beschermen, zoals in het uiterste geval het recht op leven." Met dit wetsvoorstel moet het mogelijk worden om mensen een meldplicht, een gebiedsverbod en een contactverbod op te leggen terwijl zij nog geen strafbaar feit hebben gepleegd, want "ook van gedragingen die (nog) niet resulteren in een strafbaar feit, kan een gevaar uitgaan voor de nationale veiligheid." Een meldplicht kan volgens de minister onder andere een "belemmering" vormen voor mensen om naar Syrië uit te reizen.

Daarnaast moet dit wetsvoorstel het mogelijk maken om subsidies en vergunning in te trekken in het belang van de nationale veiligheid en het verhinderen van deelname aan of (financiële) ondersteuning van terrorisme.

Gevaarlijk gedrag

De minister zegt niet specifiek welke gedragingen strafbaar zullen worden. Wel schetst hij dat het om "een samenstel van gedragingen" zou moeten gaan waaruit de dreiging zou moeten blijken. "Gedacht kan worden aan contacten met andere geradicaliseerde personen, gecombineerd met een opvallende belangstelling voor bepaalde objecten of evenementen. Ook kan worden gedacht aan het in groepsverband bespreken van belangrijke islamitische geloofsthema’s op een zodanige wijze dat de deelnemers zelf de conclusie trekken dat zij een bijdrage moeten leveren aan de jihadistische strijd."

Bestuursrecht

Omdat er nog geen strafbaar feit is gepleegd, kan het strafrecht niet worden ingezet. Om die reden wil Van der Steur het via het bestuursrecht mogelijk maken dat hijzelf als minister van Veiligheid & Justitie deze maatregelen kan opleggen. De maatregelen kunnen voor maximaal zes maanden worden opgelegd, maar telkens worden verlengd.

In het bestuursrecht is het mogelijk dat de bestuurder, in dit geval de minister, een besluit neemt zonder de betrokkenen vooraf te horen. Dit wijkt fundamenteel af van het strafrecht waarbij eerst de aanklager en de verdachte gehoord worden voordat de rechter oordeelt. Als de minister een maatregel heeft opgelegd, wordt de betrokkene geïnformeerd die vervolgens achteraf bezwaar kan maken om de maatregel ongedaan te maken. Tijdens een lopend bezwaar blijft de opgelegde maatregel wel van kracht omdat "daarvoor het belang van de nationale veiligheid te groot is".

Op basis van geheime informatie

De minister hoeft geen onderbouwing te geven voor het opleggen van maatregelen. Hij kan zich beroepen op "gewichtige belangen, waaronder begrepen de nationale veiligheid" om informatie waarop iemand een maatregel opgelegd krijgt geheim te houden. Wel loopt de minister dan het risico dat een rechter later het besluit van de minister ongedaan maakt, omdat de rechter het vanwege de geheimhouding niet kan toetsen op bijvoorbeeld rechtmatigheid en proportionaliteit.

Uitwisselen van informatie

Om terrorisme beter te bestrijden, wil de minister dat met name de AIVD, Openbaar Ministerie en de politie, maar onder andere ook de IND en de belastingdienst meer informatie gaan uitwisselen. Op basis van de informatie wordt bij personen het risico ingeschat dat zij vormen voor de nationale veiligheid. Afhankelijk daarvan kan een begeleidingstraject of een maatregel zoals hierboven beschreven, worden opgelegd.

Kritische adviezen

De Raad voor de Rechtspraak en het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) zijn kritisch over dit wetsvoorstel. Het NJCM denkt dat het de toets met mensenrechtenverdragen niet kan doorstaan. Zo stelt ze dat "gedragingen die in verband kunnen worden gebracht met terroristische activiteiten of de ondersteuning daarvan" een veel te ruime omschrijving is om mensen op te veroordelen. Zo zou de vrijheid van meningsuiting hierdoor in het geding kunnen komen. Ook het feit dat een maatregel op basis van geheime informatie kan worden opgelegd vinden ze zeer zorgelijk.

Ook het College voor de Rechten van de Mens is kritisch. Zij vindt dat de noodzaak voor dit wetsvoorstel niet is aangetoond en dat dit sowieso niet in het bestuursrecht thuis hoort. Volgens dit college zou de strafrechter moeten oordelen over dergelijke voor personen zeer ingrijpende maatregelen.