Voorlopig geen Constitioneel Hof

GroenLinks trekt het wetsvoorstel in dat er toe moest leiden dat rechters ook aan de Grondwet mogen toetsen bij de behandeling van een zaak. Op dit moment is dat verboden.

Tweede Kamerlid Buitenweg (GroenLinks) schrijft aan de Kamer dat het wetsvoorstel niet meer haalbaar is. "Ik ben tot de slotsom gekomen dat [...] het huidige voorstel tot invoering van constitutionele toetsing in het Nederlandse staatsbestel op dit moment onhaalbaar is geworden."

De Raad van State constateerde vorig jaar al dat het wetsvoorstel om procedurele redenen feitelijk al vervallen was. Over een aanpassing van de Grondwet moet het parlement twee keer stemmen, maar de tweede keer wel door een nieuw gekozen parlement. Aan de andere kant mogen er ook weer geen drie verkiezingen tussen de eerste en tweede stemronde zitten. Dat laatste is met dit wetsvoorstel nu de situatie.

Grondwettelijke toetsing

Op dit moment is het volgens artikel 120 van de Grondwet niet toegestaan dat rechters wetten aan de Grondwet toetsen. Het idee hierachter is dat de Tweede en Eerste Kamer al hebben beoordeeld of wetten die zij maken in overeenstemming zijn met de Grondwet. Het zou dan niet meer nodig zijn dat rechters dit ook nog eens doen.

Maar volgens GroenLinks levert dit geen goede rechtsbescherming op. Het parlement oordeelt slechts abstract en op hoofdlijnen of een wetsvoorstel in overeenstemming is met de Grondwet. Kamerleden kunnen onmogelijk elk concrete situatie in de toekomst meenemen in hun beoordeling. Daarom zou een rechter in concrete gevallen alsnog moeten kunnen kijken of burgers onevenredig in hun grondrechten worden geschaad. Om dit voor elkaar te krijgen diende Femke Halsema (GroenLinks) op 11 april 2002 een intitiatiefwetsvoorstel hiervoor in.

Op dit moment is Nederland nagenoeg het enige land in West-Europa dat een totaalverbod op constitutionele toetsing door de rechtelijke macht kent.

Stemming

Wijzigingen van de Grondwet moeten twee keer worden goedgekeurd door het parlement. Tussen die twee keer moeten er verkiezingen zijn geweest. Op 14 oktober 2004 stemde de Tweede Kamer de eerste keer over dit wetsvoorstel. SP, GroenLinks, PvdA, Groep Wilders, D66, VVD, ChristenUnie, SGP en LPF stemden voor.

Uit de verkiezingsprogramma's voor de Tweede Kamerverkiezing van 2017 blijkt dat slechts een deel van de politieke partijen voorstanders is voor constitutionele toetsing. Alleen GroenLinks, D66, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Denk en de Piratenpartij pleiten in hun verkiezingsprogramma voor de mogelijkheid om wetten door de rechter aan de Grondwet te laten toetsen. Andere partijen spreken er niet over. Wel werd daarvoor al duidelijk dat in ieder geval VVD en het CDA niets zien in een grondwettelijke toetsing door de rechter.

Op basis van deze situatie was het niet waarschijnlijk dat de benodigde tweederde meerderheid voor aanpassing van de Grondwet in de tweede stemronde gehaald zou zijn.

Staatscommissie wél voor Constitutioneel Hof

Geheel los van bovenstaande, doet de Staatscommissie Parlementair stelsel op dit moment onderzoek naar verbeteringen aan het Nederlandse parlementaire stelsel. In een tussenrapportage van 21 juni 2018 pleit de staatscommissie voor de invoering van een Constitutioneel Hof. Belangrijke redenen die de commissie hiervoor aanvoert zijn "gebleken of vermoede gebreken in de wetgeving" en "de verslapte aandacht voor de kwaliteit van wetgeving" bij kabinet en parlement.

De Staatscommissie Parlementair stelsel komt naar verwachting eind 2018 met haar eindrapportage.