Den Haag, 2 mei 2012
Aan alle politieke partijen,
Graag vragen wij uw aandacht voor privacy bij het opstellen van uw verkiezingsprogramma. Door de angst na de aanslagen van 11 september 2001 is er een onevenredig grote aanslag op de privacy van burgers gepleegd. Veel anti-terreur maatregelen zijn zonder veel onderzoek of evaluatieverplichting ingevoerd en inmiddels zijn we op een glijdende schaal terecht gekomen. Met verkiezingen in aantocht is het tijd voor bezinning. Bescherming tegen het kwaad is goed. Maar beschermen van onze vrijheidsstaat houdt ook in, dat we juist de verworven burgerrechten in stand houden. Het recht op privacy is voor mensen zo belangrijk, dat het in onze grondwet is vastgelegd. Het verzekert mensen ervan dat ze zonder angst voor controle van buitenaf zichzelf kunnen zijn en vorm mogen geven aan hun leven. Het belang van onze grondrechten, zoals privacy, is net zo belangrijk als het streven naar veiligheid. Onderstaande punten zouden daarom in uw verkiezingsprogramma niet mogen ontbreken.
Inhoudsopgave
1. Belangrijke regels bij nieuwe wetgeving hanteren. Vooraf moet de noodzaak en effectiviteit van nieuwe maatregelen ondubbelzinnig worden vastgesteld. De inbreuk op de privacy mag niet groter zijn dan strikt noodzakelijk is. Vooraf wordt een Privacy Impact Assessment uitgevoerd, zodat duidelijk is welke risico’s de voorgestelde maatregel met zich meebrengt. Alternatieven die een minder grote inbreuk op de privacy veroorzaken, worden gekozen boven anderen. Bij de voorgestelde maatregel wordt opgenomen hoe effectief toezicht en controle op de uitvoering zal plaatsvinden. Nieuwe maatregelen worden voor een beperkte duur ingevoerd, waarna altijd een grondige evaluatie op effectiviteit, noodzaak en proportionaliteit plaatsvindt, voordat tot verlenging kan worden besloten.
2. Toezicht en handhaving naleving privacy-wetgeving flink verstevigen. Met de huidige wet bescherming persoonsgegevens uit 1999 wordt de privacy in de moderne tijd onvoldoende beschermd. De toezichthouder moet in staat worden gesteld om stevige boetes te kunnen uitdelen bij het niet naleven van privacy-regels. Bij ernstige datalekken of overtredingen moet de toezichthouder de mogelijkheid hebben de eigenaar van de database te dwingen het lek zo snel mogelijk te dichten of met de overtredende activiteiten te stoppen. Stevige handhaving van privacyregels betreft ook de overheid en overheidsdiensten, waaronder politie en justitie.
3. Principieel geen vingerafdrukken voor paspoort afnemen en opslaan. De vingerafdruk is ooit in het paspoort opgenomen, omdat men dacht dat het identiteitsfraude zou kunnen tegengaan. Uit cijfers van het Expertisecentrum Identiteitsfraude & Documenten (ECID) van het ministerie van Defensie is vast komen te staan dat er maar ca. 25 gevallen van identiteitsfraude per jaar voorkomen. Vingerafdrukken van de gehele bevolking afnemen en opslaan is disproportioneel. Gebruik en digitale opslag van vingerafdrukken vergroot alleen maar de kans op misbruik door kwaadwillenden als zij zich toegang tot de gegevens kunnen verschaffen. Een maatregel die juist de kans op identiteitsfraude vergroot dient direct te worden afgeschaft. In EU-verband moet de vingerafdruk weer uit het paspoort worden gehaald. In Nederland komt tot die tijd zo snel mogelijk een ID-kaart zonder vingerafdrukken beschikbaar.
4. Identificatieplicht afschaffen. Elke burger moet zich nu legitimeren zodra de politie daar om vraagt. De gedachte hierachter was, dat criminaliteit beter bestreden zou kunnen worden. Uit de evaluatie in 2009 bleek al, dat de identificatieplicht wel geld opleverde (extra boetes omdat mensen hun ID-kaart thuis hadden laten liggen), maar op criminaliteit geen effect had. Een maatregel die niet het bedoelde effect heeft, maar wel de burger onnodig criminaliseert, moet worden afgeschaft.
5. Geen internetcontrole toepassen. De amusementsindustrie klaagt steen en been over vermeend verlies aan inkomsten door downloaden. Ze zouden een goed, betaald alternatief moeten ontwikkelen voor het downloaden in plaats van het willen controleren en criminaliseren van alle burgers. Het is een grove inbreuk op de persoonlijke vrijheid als de overheid controleert wat een burger op internet aan het doen is. Het briefgeheim zoals dat in de grondwet is vastgelegd, moet worden uitgebreid naar alle vormen van (electronische) communicatie. Een downloadverbod, monitoren van surfgedrag en blokkades van websites hoort niet in een vrije democratie thuis.
6. Bewaarplicht telecomgegevens afschaffen. Telefoon- en internetbedrijven zijn verplicht bij te houden met wie abonnees bellen, mailen en welke websites worden bezocht. Deze gegevens worden verzameld in een database en kunnen vervolgens door de politie en AIVD geraadpleegd worden. Elk jaar wordt deze database bijna drie miljoen keer geraadpleegd, zonder dat precies duidelijk is wie wat opvraagt en waarom. Uit een evaluatie blijkt dat er weinig controle op de inzage in het systeem is. De effectiviteit van deze gegevensopslag bij misdaadbestrijding of terrorismebestrijding is nooit aangetoond. De bewaarplicht dient daarom te worden afgeschaft. Er dient een grondige evaluatie te komen over de effectiviteit van de maatregel. Tot die tijd worden er in ieder geval strengere regels gehanteerd over wie er toegang heeft tot de gegevens en hierover wordt transparant gerapporteerd.
7. Strengere normen voor aftappen telefoons hanteren. In Nederland worden meer mensen afgeluisterd door politie en AIVD/MIVD per dag dan in de Verenigde Staten per jaar. Omdat er zonder tussenkomst van de rechter mag worden afgeluisterd, is het een gemakkelijk inzetbaar middel. Maar de effectiviteit van aftappen staat niet vast. Er dient transparanter gerapporteerd te worden over het aftappen en de effectiviteit daarvan. De effectiviteit van het afluisteren moet diepgaand geëvalueerd worden en er moeten strengere normen voor aftappen worden gehanteerd. Zo moet er vooraf altijd rechtelijke toetsing plaatsvinden, voordat getapt mag worden.
8. Principiële grenzen voor DNA-databank vastleggen. De DNA-databank groeit ieder jaar met 15-20%. Zelfs minderjarigen die een taakstraf krijgen opgelegd, kunnen verplicht worden DNA af te staan. Ook als je door de rechter onschuldig bent bevonden, kan je DNA tot 10 jaar in de databank opgeslagen blijven. Met de nieuwe wet DNA-verwantschapsonderzoek zijn regels verder versoepeld voor het raadplegen van de databank en mag er sneller DNA worden afgenomen. Soms is DNA-afname zelfs voor slachtoffers verplicht! Deze databank vormt een grote glijdende schaal. Een principiële grens moet worden getrokken. DNA-afname en -opslag is een zware inbreuk op de persoonlijke levenssfeer die alleen bij zware criminaliteit waarop een hoge gevangenisstraf staat, mag worden ingezet. De termijn waarna gegevens vernietigd moeten worden, wordt teruggebracht naar maximaal 5 jaar. Minderjarigen, slachtoffers en onschuldigen horen niet in een DNA-databank thuis.
9. Landelijke elektronische dossiers terugdringen. Onze jeugd wordt de eerste 19 jaar van hun leven nauwgezet gevolgd met het Elektronisch LeerlingDossier (ELD), het Elektronisch KindDossier (EKD of Digitaal Dossier JeugdZorg) en de VerwijsindexRisicojongeren (VIR). Er wordt gewerkt aan een Landelijk Informatiesysteem Schulden (LIS). Niet alleen komen er meer van dergelijke elektronische dossiers, er worden ook steeds meer achtergrondgegevens van mensen in de dossiers verzameld. Allemaal met goede bedoelingen, maar er is nergens aangetoond dat steeds meer registreren meer problemen voorkomt. Het is al wel duidelijk, dat door standaardregistratie juist de nuance en de bijzondere signalen over probleemsituaties verdwijnen! Ook worden mensen en gezinnen steeds vaker ‘vol-automatisch’, maar onterecht als probleemgeval aangemerkt, waar ze vervolgens niet meer van af kunnen. De kans dat gegevens op straat komen te liggen, neemt met het aantal dossiers flink toe. Registraties mogen nooit in de plaats van mensenwerk komen. Landelijke, uniforme elektronische dossiers moeten verdwijnen. Leraren/hulpverleners zijn veel beter in staat zelfstandig de juiste gegevens voor hun werk bij te houden. Leraren/hulpverleners kunnen beter hun werk doen, als ze niet in het keurslijf van centrale registratiedrift worden geduwd. Slechts anonieme registraties om de stand van zaken te beoordelen, blijven landelijk mogelijk.
10. Preventief fouilleren afschaffen. Preventief fouilleren is weinig effectief en een verspilling van politiecapaciteit. Uit recente cijfers van de minister van Veiligheid en Justitie blijkt dat er in 2011 tijdens 138 acties, 11.257 mensen zijn gefouilleerd. Daarbij zijn 3 vuurwapens gevonden. Nu ligt er een wetsvoorstel om deze bevoegdheden verder op te rekken. Maar als er nog minder aanleiding hoeft te zijn om tot preventief fouilleren over te gaan, zal het navenant nog minder opleveren. Schaarse politiecapaciteit kan effectiever ingezet worden. De inbreuk op de persoonlijke vrijheid moet in verhouding staan tot wat het oplevert en vastgesteld moet zijn dat een alternatieve aanpak minder effectief is. Dat laatste is nog nooit vastgesteld. De Nationale Ombudsman concludeerde al dat gerichte aanpak van bekende overlastgevers of criminelen veel meer oplevert dan preventief fouilleren in een gebied. Preventief fouilleren is een schijnoplossing die moet worden afgeschaft. Tot die tijd moet de burgemeester in ieder geval altijd vooraf toestemming van de gemeenteraad hebben.
11. Gebruik kentekenscanners beperken. Standaard kentekensscanners en registratie op alle snelwegen gaat te ver. Nu al worden mensen op weg naar vakantie van de snelweg geplukt, omdat ze de hondenbelasting te laat hebben betaald. Dat is niet proportioneel. Kentekens opslaan om patronen in weggedrag te ontdekken, omdat iemand misschien van plan is ooit iets verdachts te doen, is de denkwijze van een politiestaat. Gegevens van onschuldige burgers opslaan ten behoeve van ‘profilering’ voor preventieve doeleinden is een niet proportionele inbreuk op de privacy. Kentekenscanners mogen door politie worden ingezet, maar ‘no-hits’ mogen niet worden opgeslagen en moeten direct worden vernietigd. Van de weg plukken van mensen mag alleen voor zwaardere delicten.
12. Geen kentekenregistratie aan de grens invoeren. Nederland heeft geen behoefte aan een 24-uurs grensbewakingsysteem op basis van kentekenscanners. Er is geen enkele noodzaak voor zo’n systeem en 100% grenscontroles zijn in strijd met het Schengenverdrag. Het AmigoBoras systeem voor grensbewaking moet niet worden ingevoerd.
13. Wietpas afschaffen. Het registreren van coffeeshopbezoekers levert geen bijdrage aan een veiligere samenleving. Integendeel. Omdat onduidelijk is wat er verder met de gegevens gebeurt, zullen weinig mensen zich als wietgebruiker laten registreren. De handel in softdrugs wordt weer het criminele circuit ingedrukt en daardoor neemt het toezicht af en de onveiligheid toe. De wietpas moet per direct worden afgeschaft.
14. Landelijk register prostituees terugdraaien. Ook het landelijk register van prostituees schiet zijn doel voorbij. Het gaat mensenhandel niet tegen, want als ambtenaren vermoeden met een slachtoffer van mensenhandel te maken te hebben, mogen ze inschrijving in het register toch niet weigeren. Uit angst dat gegevens in verkeerde handen vallen, zullen veel prostituees weigeren zich in te schrijven. Het drukt daarmee de prostitutie meer de illegaliteit in, waar toezicht en controle moeilijker zijn. Een register dat illegaliteit bevorderd en niet bijdraagt aan het beoogde doel, dient niet te worden ingevoerd.
15. Uitwisseling privégegevens in EU-verband of met derde landen flink beperken. Onder druk van de Verenigde Staten heeft de Europese Unie een verdrag gesloten om gegevens van vliegtuigpassagiers en bankgegevens aan de VS en andere landen te geven. In 2010 sloot minister Opstelten een verdrag met de VS om biometrische en DNA-gegevens uit te wisselen. Zodra gegevens de grens over gaan, geef je de controle daarover uit handen. Wie heeft er toegang? Aan welke derde landen worden de gegevens nog meer verstrekt? Hoe lang worden gegevens bewaard? DNA-, biometrische en bankgegevens van mogelijke verdachten mogen alleen aan andere landen worden verstrekt als er aantoonbaar bewijs is. Hiervoor is een rechtelijke toets nodig. Gegevens van vliegtuigpassagiers die met andere landen worden gedeeld, moeten stevig worden beperkt tot het minimum, zoals paspoortnummer, naam en woonplaats. Dat de VS dicteren welke gegevens wij beschikbaar moeten stellen is onwenselijk.
16. Constitutioneel hof invoeren. Op dit moment mogen rechters wetten niet toetsen aan de grondwet, waarin ook het recht op privacy is vastgelegd. Een constitutioneel hof mag dat wel. Burgers krijgen zo een stevige mogelijkheid om privacywetgeving te laten toetsen bij de rechter. Het Duitse constitutionele hof heeft door serieuze toetsing van wetten aan de grondrechten veel meer balans weten te creëren tussen deze grondrechten en de benodigde inbreuken daar op. Duitsland is daarmee niet onveiliger geworden. Omdat de Nederlandse overheid de grondrechten van de burgers serieus neemt, moet het mogelijk worden wetten aan onze grondrechten te toetsen.
17. Huisdoorzoekingen bij onverdachte uitkeringsgerechtigden stoppen. De hoogte van sommige uitkeringen is afhankelijk van de samenstelling van het gezin. Onaangekondigd, zonder enige verdenking een huis doorzoeken om deze samenstelling te controleren, gaat veel te ver. De staatssecretaris heeft al gezegd dat het niet zozeer om het geld gaat dat met de fraude gemoeid zou zijn, maar om ‘het draagvlak voor uitkeringen te behouden’. Een huisdoorzoeking is een zeer zware inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van mensen. Een huis doorzoeken moet alleen mogelijk zijn als er een verdenking is van een strafbaar feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegestaan.
